Büyük Türk Alimi Maturidi ve Maturidilik

Product Information

törətdikləri günahları məsələsində Matüridi hətta tövbə etməmiş günahkar müsəlmanların cəhənnəmdə əbədi olaraq qalmayacaqları fikrində olmuşdur. Buna dəlil kimi o, Quranın: "Kim yaxşı bir iş görərsə, ona həmin işin on qat əvəzi (savabı) verilər. Kim pis bir iş görərsə, ona həmin işin misli qədər cəza verilər. Onlara haqsızlıq edilməz." (6: 160) ayəsinə istinad etmişdir. Bu ayəyə görə hər bir insan günahına görə cəzalanacaqdır. Əgər Allah günahkar müsəlmanı kafir kimi cəzalandırsa, onda bu cəza onun müsəlman statusuna uyğun olmaz və Allah verdiyi vədə əməl etməmiş çıxmış olar. Buna görə də Allah müsəlmanları, kafirlərdən fərqli olaraq, yüngül cəzalandıracaqdır. Məturidinin fikrincə, müsəlmanlar İlahi mərhəmətdən ümidini kəsməyərək eyni zamanda Allahdan qorxmalıdırlar. Çünki O, ən kiçik bir günaha görə insanı cəzalandıra bildiyi kimi, hətta ən böyük günahı da bağışlaya bilər. Günahlar haqqında Məturidinin fikirləri müsəlmanların əbədi olaraq cəhənnəmə atılmayacaqlarını düşünən İslam alimlərinin çoxusunun mövqeyinə uyğundur. Matüridî, Kitab üt-Tevhid adlı eserinde "İmanın kalp ile tasdik veya marifet olduğu meselesi" başlığı altında, sadece bilmenin iman için yetersizliğini anlatır. O'na göre bir şeyin mahiyetini bilmek onu tasdik etmek anlamına gelmez. Bu sebeple kalpteki iman bilmekten başka bir şeydir. Yani, kalpteki iman ile bilmenin mahiyetleri ayrıdır. Ancak bilgi, kalple tasdikin meydana gelmesinde önemli rol oynar. Zira cehalet de bazen inkârcılığın sebebi olabilmektedir.

Taraneh R. Wilkinson (2019). Dialectical Encounters: Contemporary Turkish Muslim Thought in Dialogue. Edinburgh University Press. p.153. ISBN 9781474441568. Dinde akıl-nakil dengesini savunan alimlerin başında gelen İmam Matürîdî, Kitabü’t-Tevhîd adlı eserine taklidî red ve dinin delille bilinmesinin gerekliliği ile başlar; akıl ve naklin dini bilmenin iki temel yolu olduğunu kaydeder. Söz gelimi duyulur âlemin sırlarını öğrenmek, yaratıcının varlığını bilmek ve nasları anlamak için aklın gerekli olduğunu, nakil olmadan da aklın bazı hususları bilebileceğini fakat aklın mutlak olarak vahyin önüne geçemeyeceğini söyler. Allah-insan ilişkisini, Allah-tabiat ilişkisinden farklı düşünerek insana kendi fiillerinde daha belirleyici bir rol yükler. Matüridî’ye göre kendisine hakîm (hikmet sahibi) ismini veren Allah, boş ve abes işlerden münezzehtir. O’nun her işinde hikmet vardır. Yüce Allah gerek teklifi hükümlerinde gerekse yarattığı işlerinde bir zorlayan olmaksızın hikmeti irade eder. Çünkü O muhtar, serbestçe dileyen ve dilediğini yapandır. İmam Matüridî’nin kelâm sisteminde akıl, bilgi ve hikmet anahtar kavramlardır. Bilginin geliştirilmesini sağlayan akıl, hikmetin anlaşılmasını sağlayan da gaye ve illettir. İnsan hikmeti ararken bilgisi artmakta, bilgisi arttıkça da yeni yeni hikmetleri keşfetmektedir.

Allahın Varlığının Bilinmesi

Allahın hər şeyi öncədən təyin etməsi (tale) problemi ilə bağlı əşərilər onun Allahın sirri olduğuna görə müzakirə edilməməsini məqbul saymamışdırlar. Buna dəlil olaraq onlar Quranın: "(Allah) gördüyü işlər barəsində sorğu-sual olunmaz" (21:23) ayəsini gətirirdilər. Düşüncənin dəlillərinin əsasında hər şeyin doğru təyin edilməsinin mümkünlüyünü iddia edən mütəzililər isə deyirdilər ki Allah hər şeyi özü təyin etdiyi plan və məqsədlərlə yaradır. Allah ədalətli olduğuna görə mümkün iki variantdan ən yaxşısını, iki kamil variantdan ən kamilini yaratmalıdır. Başqa sözlə Allah, onlara görə, pis olan şeyi buyura, yaxşı şeyi isə qadağan etməz. Məturidi isə bu məsələdə onların arasında orta mövqe tutaraq, mütəzililər kimi Allahın hər şeyi Öz istəyi və iradəsinə görə yaratdığını qəbul etmişdir. Amma onlardan fərqli olaraq Allahın etdiklərinə görə heç kimə hesabat verməyib hər şeyi Öz mütləq planı ilə həyata keçirdiyini iddia etmişdir. Buna görə də o, mütəzililərin Allahın yalnız yaxşı işlər etməlidir fikrini tənqib etmişdir. Çünki bu ifadə məcburiyyət məzmunludur. Allah isə nəyəsə məcbur edilməz. Fıkıh düşüncesi olarak tıpkı itikad/kelam alanında olduğu gibi, İmamı Azam Ebu Hanife'nin hüküm istinbat yöntemini tercih eden imam Maturidi, yaşadığı dönemde Maveraünnehir bölgesinin fıkıhta da imamı olarak tanınmaktadır. Hatta Maveraünnehir'de mutlak olarak Fakih denildiğinde ilk akla gelen İmam Maturidi'dir. Abdurrahman Kasapoğlu, "Mâtürîdî’nin İmanda Artmayı İfade Eden Âyetlere Yaklaşımı", Hikmet Yurdu, Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (www.hikmetyurdu.com), Yıl: 2, S.4 (Temmuz-Aralık 2009), ss. 47 - 69.

Aziz ve Celîl olan Rabbinin görülmesi hakkındaki söz şundan ibarettir: Bize göre O'nun (Allah'ın) görülmesi gereklidir, haktır, ancak bu rü'yet idraksiz (yani sınırsız) ve tefsirsiz (yani bakanın karşısında olmaktan ve belirli aralıkta olmaktan münezzeh) olacaktır."[kaynak belirtilmeli] Matüridî'ye göre iman; " Kalp ile tasdik"tir. Diliyle ikrar ettiği halde kalbiyle tasdik etmeyen kimse mümin değildir. " İnanç, henüz gönüllerinize yerleşmedi" (Hucurat suresi/14) ayetiyle imanın kalp ile ilgili olduğuna işaret edilir. Ayrıca, "İşte Allah imanı bunların kalplerine yazmış...(Mücadele suresi/22) ayetinde de iman kelimesi kalbe izafe edilmiştir. Bu durumda imanın gerçek rüknü " kalp ile tasdik"tir. İman, tasdik etme, onaylamadır. İman tasdik olunca, aksi de tekzip yani inkâr ve yalanlama olacaktır. Tekzib, "inkâr" niyetiyle ifade ediliyorsa, bunun anlamı " küfür"dür. a b c Gilliot, C.; Paket-Chy, A. (2000). "Maturidite theology". In Bosworth, C. E.; Dani, Ahmad Hasan; Masson, Vadim Mikhaĭlovich (eds.). History of Civilizations of Central Asia. Vol.IV. Paris: UNESCO Publishing. pp.124–129. ISBN 92-3-103654-8. Yaşadığı dönemde değeri anlaşılmayan İmam Matüridî, hak ettiği ünü öğrencileri ve mensupları tarafından ona yapılan atıflar sayesinde yakalamıştır. Onun öğrencilerinin başında Hakîm es-Semerkandî (ö. 953) gelir. Semerkant kadılığı esnasında verdiği isabetli kararları sebebiyle ona hakîm unvanı verilmiştir. Onun es-Sevadü’l-A’zam adlı eseri, döneminde resmî akide kitabı olarak kabul edilip medreselerde okutulmuştur. Matüridî’nin öğrencilerinden biri de Ebül-Hasan Ali b. Saîd er-Rüstüfağnî (ö. 956)’dir. Semerkand’ın yakın köylerinden Rüstüfağn’da doğmuş olup İmam Matüridî’nin görüşlerini benimseyen ve nakleden alimlerdendir. Ebu Hanife ve İmam Matüridî’nin görüşlerinin yayılmasında etkili olan kişilerden biri de Ebu’l-Leys es-semerkandî (ö. 983) olup Beyanu akîdeti’l-usûl adlı eseri ile Ehli sünnetin inanç esaslarını Âmentü biçiminde özetlemiş, İmam-ı Azam Ebû Hanîfe’nin el-Fıkhu’l-ekber adlı risalesine yazdığı şerh ile de Hanefî-Matüridî görüşlerin yayılmasına önemli katkılarda bulunmuştur. Aynı çizgide yürüyen ve eserlerinde Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat tabirini kullanan alimlerden biri de Ebu’l-Yüsr el-Pezdevî (ö. 1100)’dir.

Ruyetullah

O'nun Kur'an'da zikrettiği gibi eli, yüzü ve nefsi vardır, Allah'ın Kur'an'da zikrettiği gibi el, yüz ve nefs gibi şeyler, keyfiyetsiz sıfatlardır. The Biographical Encyclopedia of Islamic Philosophy.(2015).Vereinigtes Königreich:Bloomsbury Publishing. p. 311 Məturidilikdə Allahın sifətləri onun şəxsiyyətinə aid olanlara (sifət-i zatiyyə) və onun varlığını sübut (sifət-i sübutiyyə) edənlərə bölünürlər. Allahın şəxsiyyətinə aid olan sifətləri o deməkdir ki, hər şeyi yaradan və idarə edən Allah aşağıda göstərilmiş varlığın başqa formalarına xass olmayan sifətlərə malikdir: Cebriyyeciler kader ile her şeyin belirlendiğini, insanın eylemleri dahil her şeyin Tanrı tarafından, önceden değişmez bir şekilde tespit edildiğini ve zamanı gelince yaratıldığını ileri sürmüşlerdir. Onlara göre insanın fiilleri dahil her şey ilâhî irade ve emre bağlıdır ve insanın iradesi, çabası ile değiştirilemez. Tarihte bu anlayışın babası olarak Cehm bin Safvan (öl. 746) gösterilir. Buna göre insanların yaptıkları ve yapacakları her şey önceden takdir edilmiştir; insanlar yapmaya mecburdurlar; yapıp yapmama hürriyetleri yoktur. Suleiman A. Mourad (2021). Ibn 'Asakir of Damascus: Champion of Sunni Islam in the Time of the Crusades. Simon and Schuster. p.118. ISBN 9780861540464.

Cook, Michael (2012) [2003]. "Chapter 1: Introduction". Forbidding Wrong in Islam: An Introduction. Themes in Islamic History. Cambridge: Cambridge University Press. p.6. doi: 10.1017/CBO9780511806766.003. ISBN 9780511806766. Genellikle ilmihal kitaplarında kullanılan amel kelimesi; "yapılan iş, fiil, bir kişinin dinin emirlerini yerine getirmesi için yaptıkları" anlamındadır. Matüridî iman ile ameli birbirinden ayırır. Amelin imandan bir parça olması ve imanın artıp eksilmesi konusunda Matüridî, görüşlerini benimsediği Ebu Hanife'ye uyar. Ebu Hanife ve Matüridî'ye göre iman ve amel ayrı şeylerdir. Çünkü bir ayette "...Allah'a iman eden ve yararlı iş işleyen...( Talak Suresi/11)" ifadesi imanı amelden ayırmış, "yararlı iş işleyen" ifadesi "iman eden" ifadesinden ve ile ayrılmıştır. Ayette geçen imandan maksat, " kalp ile tasdik"tir.

Naviqasiya menyusu

Cebriyye (fatalizm) karşısında bu mezheple taban tabana zıt görüşleri ileri süren bir grup oluştu. Bunlar da kulları, kendi eylemlerinin "yaratıcısı" kabul ediyorlardı. Kaderiyye'ye denilen bu guruba göre de insanın bütün eylemleri Tanrı'nın iradesinden tamamen ayrı ve bağımsız olarak sadece kendi iradesi ile meydana gelir. Bu görüşün öncüleri olarak Ma'bed el-Cühenî ve Geylân ed-Dımışkî kabul edilir ve onlar insanın, Tanrı'nın dahli olmaksızın başlı başına ve hür olarak eylem yaratacak kudrete sahip olduğunu ifade ederler. a b c d e f g h Rudolph, Ulrich (2016) [2014]. "Part I: Islamic Theologies during the Formative and the Early Middle period – Ḥanafī Theological Tradition and Māturīdism". In Schmidtke, Sabine (ed.). The Oxford Handbook of Islamic Theology. Oxford and New York: Oxford University Press. pp.280–296. doi: 10.1093/oxfordhb/9780199696703.013.023. ISBN 9780199696703. LCCN 2016935488. Allah'ın varlığı, 'Bir liği ( tevhid), yaratıcılığı konusunda birçok ayetler vardır: (En'am suresi/101; Zumer suresi/62; Bakara suresi/117; Âl-i imran suresi/189; Maide suresi/18, 40, 120... gibi).